Kim był Wincenty P?

Patron schroniska w Roztoce żył w czasach nam zbyt odległych, byśmy mogli go zrozumieć. A jednak przyjrzymy się jego życiu bliżej. Niekiedy postaci z dawnych czasów potrafią inspirować, wskazywać ciekawe ścieżki, zapalać do nowych projektów... Zatem czas odkurzyć książki, wsiąść do kapsuły czasu i poznać bliżej Wincentego P.

Ku Tatrom
Wincenty Pol urodził się w 1807 roku w Lublinie, młodość spędził w okolicach Lwowa, gdzie następnie studiował. W wieku 23 lat rozpoczął pracę na uniwersytecie w Wilnie. Dalsze plany życiowe Pola zmienił wybuch powstania listopadowego, w którym brał czynny udział. Po upadku powstania udał się na krótką emigrację. Po powrocie do kraju wciąż angażował się czynnie w działalność patriotyczną, co zwróciło uwagę władz austriackich. Aby uniknąć aresztowania Wincenty Pol osiadł na pewien czas w okresie zimy 1834/35 pod Tatrami.

Pierwsze spotkanie
Wtedy po raz pierwszy zetknął się z górami. Początkowo przebywał na terenie Kuźnic. Tam rozpoczął poznawanie Tatr – z początku, w trudnych zimowych warunkach, tylko z literatury i opowieści górali. W czasie zimowego pobytu w Kuźnicach prowadził także obserwacje meteorologiczne. Latem 1835 roku odbył wycieczkę dookoła masywu tatrzańskiego. Ten pierwszy i najdłuższy pobyt Wincentego Pola pod Tatrami zaowocował rozwinięciem się u niego zainteresowań geograficznych, a w efekcie rozpoczęciem badań nad geografią ziem polskich a szczególnie Karpat. W czasie kolejnych wycieczek w Tatry badacz odwiedził m.in. okolice Zakopanego, Dolinę Kościeliską, Morskie Oko i Czarny Staw pod Rysami i Dolinę Gąsienicową. Nie były to zatem wycieczki wysokogórskie, ale trasy łatwiejsze, pokonywane przez większość podróżnych odwiedzających wówczas Tatry.

Plan wielkiego dzieła
W trakcie swoich licznych podróży Wincenty Pol gromadził materiały do geograficznego opisu całości ziem polskich. Wobec braku literatury na temat poszczególnych zakątków, była to praca trudna. W czasie rabacji chłopskiej w 1846 roku materiały zebrane w posiadłości Pola pod Gorlicami, zostały zniszczone, a ich autor trafił na kilka miesięcy do więzienia. Wydarzenia polityczne w latach 1846-48, w które Pol się bardzo angażował, nie pozwoliły mu kontynuować rozpoczętych badań. W 1849 roku, dzięki zabiegom Wincentego Pola, utworzono katedrę geografii na Uniwersytecie Jagiellońskim. W Krakowie zetknął się z wieloma badaczami i entuzjastami Tatr. Wnet odżyły plany opracowania monografii najwyższych polskich gór – tym razem zbiorowej w postaci pracy zbiorowej. W 1851 roku opublikował Pol „Rzut oka na północne stoki Karpat i przyległe krainy”, w którym zamieścił ogólny opis Tatr.

Poezja wyrazem zachwytu
Góry zajmowały ważne miejsce w twórczości poetyckiej profesora. Utwory, takie jak „Pieśń o ziemi naszej” wydana w 1846 r., popularyzowały krajoznawstwo i geografię.

„A czy znasz ty, bracie młody,
Twoje ziemie, twoje wody?
Z czego słyną, kędy giną,
W jakim kraju i dunaju?”

Żaden z zakątków Polski nie doczekał się tak bujnych opisów, jak Tatry.

„Jak potopu świata fale
Zamrożone w swoim biegu,
Stoją nagie Tatry w śniegu,
By graniczny słup zuchwale!”

Patriotyczna wycieczka
Jako profesor, odbywał Pol liczne wycieczki. Na przełomie lipca i sierpnia 1852 roku celem studenckiego wyjazdu stały się Tatry. Ponad stuosobowa grupa ruszyła pod opieką przewodników do Doliny Kościeliskiej. Zwiedzono Lodowe Źródło, Skałę Pisaną i Halę Smytnią, na której profesor wygłosił patriotyczne przemówienie. Na pamiątkę swoistej manifestacji patriotycznej uczestnicy wycieczki ustawili drewniany krzyż. Skutki tej wycieczki okazały się dla Pola fatalne – z końcem 1852 roku usunięto go ze stanowiska, a katedrę zamknięto. Pozbawiony warsztatu pracy naukowej poeta-geograf był zmuszony opuścić Kraków. Wincenty Pol udał się na kolejną tułaczkę i do Tatr już nigdy nie wrócił.

Zmarł w 1872 roku, pochowano go na Cmentarzu Rakowickim. W 1881 roku prochy geografa-poety przeniesiono do Kościoła oo. Paulinów na Skałce. Już w 1876 roku imieniem Wincentego Pola nazwano pierwsze schronisko Towarzystwa Tatrzańskiego na polanie Stara Roztoka w Tatrach Wysokich.

U progu narodzin turystyki
Mimo tak krótkiego okresu pracy naukowej przerywanej wydarzeniami politycznymi, to właśnie Wincentego Pola nazywa się „ojcem” nowożytnej geografii polskiej. To on zapoczątkował szereg dyscyplin geograficznych, przedtem w ogóle nie uprawianych lub słabo reprezentowanych: m.in. regionalizację, geomorfologię, antropogeografię. Jako nauczyciel przywiązywał wielką wagę do wycieczek terenowych w kształceniu geografów. Popularyzacja nauk geograficznych wpłynęła na rozwój turystyki, głównie turystyki górskiej. 

______________________
Opracowano na podstawie:  Jan Krzeptowski Sabała, Odkrywcy Tatr. Wincenty Pol, www.poznajtatry.pl